اهداف بلند اسلام راستين در امامت تجلي يافته و تحقق اهداف رفيع و گسترده امامت در مهدويت به ثمر مي‌نشيند و مهدويت در فردي معصوم از تبار خاتم پيامبران تجلي يافته است تا ...
روزنامه اعتماد: اهداف بلند اسلام راستین در امامت تجلی یافته و تحقق اهداف رفیع و گسترده امامت در مهدویت به ثمر می‌نشیند و مهدویت در فردی معصوم از تبار خاتم پیامبران تجلی یافته است تا برگ برنده و زرین تمام و کمال اهداف رسالت‌های الهی در طول تاریخ را از آن خود کند و قدرت دین را همراه حکمت و رحمت بر گستره زمین برافراشته کرده و بشریت سرگردان را به سر منزل معبود و مقصود هدایت کند. از بررسی اهداف، کارویژه‌ها وعملکردها، پیامدها، نتایج مثبت، ویژگی ها وشاخصها وبرنامه‌های‌دولت مهدی‌عجل‌الله فرجه الشریف، به دست می آید که پس از قیام وپیروزیبر گروه باطل ونابودیآنها، ظلم وستم از بین رفته وامنیت برقرار می شود. اما برای تغییر در بینش، روش ومنش ناسالم مردم ـ که سالیان سال با آن خو گرفتهاند ـ حضرت مهدی‌عجل‌الله فرجه الشریف؛ رشد وکمالیابی انسانها را سرلوحه برنامه‌های خود قرار داده و بر تزکیه نفوس، تتمیم مکارم اخلاقی ، دعوت به خیرات عامه وفضایل (عدالت، راستی ، قسط، پاکیو...) اقدام خواهد کرد و این تنها در سایه تشکیل دولت اخلاقی مبتنی بر ساختار امامت امکان‌پذیر است یعنی، دولتی که رشد اخلاقی و عقلی مردم را هدف اصلی خود قرار داده و آنها را به کمال مطلوب و واقعی می‌رساند. با توجه به اهمیت این موضوع، در گفت‌وگویی با آیت‌الله کاظم قاضی‌زاده، استاد درس خارج حوزه علمیه قم و مدیرمسوول موسسه پژوهشی- فرهنگی فهیم، ابتدا به بررسی ویژگی جامعه و افراد منتظر پرداخته و سپس جایگاه اخلاق در این جامعه مهدوی مورد واکاوی قرار گرفته است.
متخلق به خلق و خوی اسلامی و پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) را به عنوان الگو در تمامی وجوه زندگی قرار دادن یکی از اهداف همه مومنین است. در شب میلاد امام عصر (عج) قرار داریم و بی مناسبت نیست که صحبت‌مان را در خصوص ویژگی‌های جامعه منتظر آل‌قائم آغاز کنیم؟
درباره جامعه منتظر و خصوصیات آن توضیحات زیادی را می‌توان ارایه داد چنان‌که در آیات و روایات ما در این زمینه موارد بسیاری وجود دارد، اما به طور کلی جامعه باید خصوصیاتی داشته باشد که گویا زمان امامت خود حضرت است و همه باید در تحقق این اوصاف تلاش کنند. اما با توجه به مجموعه روایاتی که در خصوص زمان ظهور اشاره شده باید گفت برخی آنها مفهومی هستند که در برخی روایات آمده است که در جامعه مهدوی نارسایی اجتماعی به حداقل می‌رسد، از طرفی تاکید شده است که عدالت در این جامعه حاکم خواهد بود؛ در روایات داریم که قبل از زمان ظهور، دنیا در ظلم و جور شدیدی گرفتار خواهدشد و پس از ظهور این ظلم محو می‌شود و جامعه به سوی عدالت در عرصه‌های مختلف حرکت می‌کند، حتی بالاتر از این مباحث امام صادق (ع) می‌گویند در جامعه مهدوی به قدری ناهنجاری‌ها کا��ش می‌یابد و عدالت حاکم می‌شود که دیگر نیازی به دستگاهی جهت قضا و قضاوت نخواهد بود، همه مردم در آن زمان به حقوق خود آشنا بوده و به حقوق دیگران تعرض نکرده و به طور کلی الفت و برادری در جامعه گسترش می‌یابد. لذا جامعه‌ای که ادعای انتظار دارد تک تک شهروندانش باید خود را با این اوصاف نزدیک کند.
آیا ظهور امام زمان (عج) براساس مقتضیات زمانی رخ می‌دهد یا صرفا امری جبری است؟
خیر، اصلا این‌گونه نیست همان‌طور که گفته شد، شرایط به گونه‌ای می‌شود که دنیا پر از ظلم است و لذا همه مردم منتظر منجی برای این شرایط خواهند بود، اگر قرار بود که ظهور امام زمان (عج) با زور و جبری باشد نیازی به غیبت چند قرنی ایشان نبود بلکه همان دوران غیبت صغری ایشان بر جامعه مسلط می‌شدند؛ در جامعه منتظر سمت و سوی افراد به سوی عدالت‌طلبی و مساوات بوده و توجه افراد به تحقق کرامت انسانی و اسلامی خواهد بود.
با این توصیفاتی که ارایه کردید بی‌گمان باید به ویژگی‌های شخص منتظر هم اشاره کنیم؟
تک تک مشخصات یک جامعه منتظر باید در فرد منتظر تجلی یابد چرا که یک جامعه از افراد مختلف تشکیل شده است، اما به طور کلی هر فرد منتظر باید در جهت سوق جامعه به سوی اهداف مهدوی گام بردارد؛ در نگاه چنین شخصی حکومت مهدوی حکومتی برجسته بوده و سعی می‌کند دیگران را هم به این مسیر هدایت کند. با این حال برای یک فرد منتظر اگر بخواهیم طبق آیات و روایات خصوصیات فردی هم در نظر بگیریم می‌توانیم بگوییم که در مرحله اول چنین فردی باید در تبعیت از دستورات دینی و پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ثابت قدم باشد؛ عشق به امام زمان (عج) در دل آنها باشد و برای فرج ایشان دعا کند.
چه آسیب‌هایی بحث انتظار را تهدید می‌کند؟
انتظار هم همچون دیگر مباحث اعتقادی دچار آسیب‌هایی است که برخی آگاهانه و برخی ناآگاهانه وارد این بحث شده، از گذشته افراط و تفریط‌هایی در تفسیر انتظار بوده که این مهم را از مسیرش منحرف کرده است. به طور مثال عده‌ای معتقد بودند که برای اینکه ظهور نزدیک شود باید زمینه ظلم را فراهم کنند لذا برخی افراد به ظاهر متدین و کج فهم در همین راستا به ترویج فساد، فحشا و ظلم در جامعه پرداخته و با این کار صدمه بزرگی به مقوله انتظار وارد می‌کردند. درست است در روایات گفته شده قبل از ظهور ظلم و جور زیاد شده و همه تشنه عدالت می‌شوند اما غیر این است که ما خود برای گسترش ظلم تلاش کنیم چرا که فرد مسلمان همواره در مسیر رفع فساد، ظلم و تبعیض در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی تلاش می‌کند. البته انحرافات بسیاری دراین زمینه امروز شاهد هستیم که باید در این زمینه آگاهانه ورود کرده و مانع از گسترش آنها بشویم. از طرفی برخی‌ها می‌گویند برای ظهور کار ی از دست عوام برنیامده بلکه باید کسانی برای ظهور زمینه‌سازی کنند که در منصب قدرت و حکومت هستند که البته این تصور بسیار غلط است چرا که اگر دولت هم بخواهد این اقدام را انجام دهد، این امر نافی مسوولیت فرد نمی‌شود، ما در متون داریم «کلکم راع و کلکم مسوول عن رعیته». اگر فرض کنیم مسوولان برای انتظار بی‌تفاوت شدند یا در ذهن‌شان اینجور آمد که بعد از آمدن امام ما چطور حکومت کنیم چرا که حکومت را از ما خواهد گرفت یا شاید در ضمیر ناخودآگاه این شرایط حکمرانی را بیشتر بپسندند چرا که احیانا بهره‌مندی از نعمت‌های دنیاست، حتی در بین کسانی که در حوزه دینداری تعریف می‌شوند، چه برسد افراد معاند با اسلام؛ لذا نمی‌شود مردم تلاش برای ظهور را صرفا به دولت و حکومت واگذار کنند.
جایگاه اخلاق را درجامعه مهدوی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
می‌دانیم که علوم انسانی و اسلامی به شاخه‌های مختلف تقسیم شده است، به طور مثال از شاخه‌های علوم اسلامی می‌توان به اخلاق، فقه، اعتقادات، کلام و... اشاره کرد. اما حقیقت اسلام چیزی جز همه مجموعه اینها نیست؛ مثلا اگر کسی عقاید اسلامی صحیح داشته باشد اما به احکام عمل نکرده واز اخلاق بهره نبرده باشد، چنین کسی اسلام واقعی را ندارد. همچنین اگر کسی اعتقادات دارد و به احکام عمل ولی از اخلاق بهره ندارد اسلامش ناقص است؛ اگر کسی می‌خواهد زندگی و اسلام کامل داشته باشد باید سه بعد عقاید، احکام و اخلاق اسلامی را با هم پیش ببرد، چه بسا توجه به برخی ابعاد و غفلت از ابعاد دیگر اسلام کاریکاتوری را برای شخص به ارمغان می‌آورد؛ به طور مثال در خانواده یک‌سری بین حقوق بین زن و شوهر است که در حوزه فقه تعریف می‌شود و یک‌سری هم اخلاقیات بین زن و شوهر است، همه کسانی که در حوزه تربیت فعالیت کرده و به مسائل خانواده اشراف دارند می‌دانند که رعایت حقوق با خصوصیاتش هرگز نمی‌تواند به سعادت یک خانوداه بینجامد بلکه باید حتما حقوق خانواده با اخلاق خانواده توام باشد. در جامعه مهدوی هم به طریق اولی این مساله هست بلکه بالاتر است؛ جامعه معیار در دو سطح تعریف می‌شود؛ یکی جامعه کف معیار و بالای معیار! جامعه کف رعایت احکام شرعی می‌کند اما جامعه بالا رعایت اخلاق را می‌کند؛ در جامه مهدوی این‌طور نیست که حقوق مردم ضایع شود بلکه نسبت به هم ایثار دارند و آنقدر با هم دوست هستند که در برخی روایات‌ها آمده به قدری رفاقت بالاست که اگر دست یکی از دوستان در جیب دوستش برود، او رضایت دارد و این جامعه، جامعه معیار است اما نه در حد کف بلکه در حد نهایت، پس جامعه مهدوی جامعه‌ای نیست که صرفا به احکام اکتفا کند بلکه باید بعد از رعایت احکام، اخلاق آن‌هم در حد بالا در آن رعایت شود و مهم‌ترین اوصاف اخلاقی مثل صداقت، وفای به عهد، کرامت، ایثار و فداکاری و احسان در جامعه مهدوی به صورت جدی دیده می‌شود و قاعدتا شخص منتظر و جامعه منتظر جامعه‌ای است که همچنان که خود را به احکام اسلامی نزدیک می‌بیند باید به اخلاق هم نزدیک کند تا به جامعه مهدوی هم نزدیک شود.
وظیفه مسوولان و مردم در قبال ترویج اخلاق در جامعه مهدوی چیست؟
هرکسی باید در جامعه به اخلاق توجه کند، مردم باید بدانند که طبق آیه قرآن «ان‌الله لایغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بانفُسهم». سوره رعد، آیه١١، نسبت به جامعه مسوولیت دارند و باید اهتمام داشته باشند. تک‌تک افراد جامعه اگر به دنبال تعالی جامعه هستند باید از خود شروع کنند، ما نمی‌توانیم بگوییم از خود شروع نمی‌کنیم اما جامعه معیار و الگو می‌خواهیم، این وظیفه مردم است. مسوولان هم باید بستر ترویج اخلاق اسلامی را فراهم کنند. اگر قرار باشد که مسوولان به جای فراهم کردن بستر ترویج اخلاق اسلامی خدایی نکرده خود اهل دروغ باشند، اهل خلف وعده باشند، اینها مسلما در مسیر جامعه مهدوی قرار ندارند. امیدوار هستیم که هم مردم و هم مسوولان در تحکیم مبانی جمهوری اسلامی که همان کرامت انسانی و اخلاق‌مداری و توجه به حقوق مردم است بیش از پیش توجه کنند و با تلاش در این زمینه خود را به جامعه منتظر نزدیک کنند تا ظهور حضرت حجت با زمینه‌سازی منتظران فراهم شود.
برش
مسوولان هم باید بستر ترویج اخلاق اسلامی را فراهم کنند. اگر قرار باشد که مسوولان به جای فراهم کردن بستر ترویج اخلاق اسلامی خدای نکرده خود اهل دروغ باشند، اهل خلف وعده باشند، اینها مسلما در مسیر جامعه مهدوی قرار ندارند. امیدوار هستیم که هم مردم و هم مسوولان در تحکیم مبانی جمهوری اسلامی که همان کرامت انسانی و اخلاق‌مداری و توجه به حقوق مردم است بیش از پیش توجه کنند و با تلاش در این زمینه خود را به جامعه منتظر نزدیک کنند تا ظهور حضرت حجت با زمینه‌سازی منتظران فراهم شود
متخلق به خلق و خوی اسلامی و پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) را به عنوان الگو در تمامی وجوه زندگی قرار دادن یکی از اهداف همه مومنین است. در شب میلاد امام عصر (عج) قرار داریم و بی مناسبت نیست که صحبت‌مان را در خصوص ویژگی‌های جامعه منتظر آل‌قائم آغاز کنیم؟
درباره جامعه منتظر و خصوصیات آن توضیحات زیادی را می‌توان ارایه داد چنان‌که در آیات و روایات ما در این زمینه موارد بسیاری وجود دارد، اما به طور کلی جامعه باید خصوصیاتی داشته باشد که گویا زمان امامت خود حضرت است و همه باید در تحقق این اوصاف تلاش کنند. اما با توجه به مجموعه روایاتی که در خصوص زمان ظهور اشاره شده باید گفت برخی آنها مفهومی هستند که در برخی روایات آمده است که در جامعه مهدوی نارسایی اجتماعی به حداقل می‌رسد، از طرفی تاکید شده است که عدالت در این جامعه حاکم خواهد بود؛ در روایات داریم که قبل از زمان ظهور، دنیا در ظلم و جور شدیدی گرفتار خواهدشد و پس از ظهور این ظلم محو می‌شود و جامعه به سوی عدالت در عرصه‌های مختلف حرکت می‌کند، حتی بالاتر از این مباحث امام صادق (ع) می‌گویند در جامعه مهدوی به قدری ناهنجاری‌ها کا��ش می‌یابد و عدالت حاکم می‌شود که دیگر نیازی به دستگاهی جهت قضا و قضاوت نخواهد بود، همه مردم در آن زمان به حقوق خود آشنا بوده و به حقوق دیگران تعرض نکرده و به طور کلی الفت و برادری در جامعه گسترش می‌یابد. لذا جامعه‌ای که ادعای انتظار دارد تک تک شهروندانش باید خود را با این اوصاف نزدیک کند.
آیا ظهور امام زمان (عج) براساس مقتضیات زمانی رخ می‌دهد یا صرفا امری جبری است؟
خیر، اصلا این‌گونه نیست همان‌طور که گفته شد، شرایط به گونه‌ای می‌شود که دنیا پر از ظلم است و لذا همه مردم منتظر منجی برای این شرایط خواهند بود، اگر قرار بود که ظهور امام زمان (عج) با زور و جبری باشد نیازی به غیبت چند قرنی ایشان نبود بلکه همان دوران غیبت صغری ایشان بر جامعه مسلط می‌شدند؛ در جامعه منتظر سمت و سوی افراد به سوی عدالت‌طلبی و مساوات بوده و توجه افراد به تحقق کرامت انسانی و اسلامی خواهد بود.
با این توصیفاتی که ارایه کردید بی‌گمان باید به ویژگی‌های شخص منتظر هم اشاره کنیم؟
تک تک مشخصات یک جامعه منتظر باید در فرد منتظر تجلی یابد چرا که یک جامعه از افراد مختلف تشکیل شده است، اما به طور کلی هر فرد منتظر باید در جهت سوق جامعه به سوی اهداف مهدوی گام بردارد؛ در نگاه چنین شخصی حکومت مهدوی حکومتی برجسته بوده و سعی می‌کند دیگران را هم به این مسیر هدایت کند. با این حال برای یک فرد منتظر اگر بخواهیم طبق آیات و روایات خصوصیات فردی هم در نظر بگیریم می‌توانیم بگوییم که در مرحله اول چنین فردی باید در تبعیت از دستورات دینی و پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) ثابت قدم باشد؛ عشق به امام زمان (عج) در دل آنها باشد و برای فرج ایشان دعا کند.
چه آسیب‌هایی بحث انتظار را تهدید می‌کند؟
انتظار هم همچون دیگر مباحث اعتقادی دچار آسیب‌هایی است که برخی آگاهانه و برخی ناآگاهانه وارد این بحث شده، از گذشته افراط و تفریط‌هایی در تفسیر انتظار بوده که این مهم را از مسیرش منحرف کرده است. به طور مثال عده‌ای معتقد بودند که برای اینکه ظهور نزدیک شود باید زمینه ظلم را فراهم کنند لذا برخی افراد به ظاهر متدین و کج فهم در همین راستا به ترویج فساد، فحشا و ظلم در جامعه پرداخته و با این کار صدمه بزرگی به مقوله انتظار وارد می‌کردند. درست است در روایات گفته شده قبل از ظهور ظلم و جور زیاد شده و همه تشنه عدالت می‌شوند اما غیر این است که ما خود برای گسترش ظلم تلاش کنیم چرا که فرد مسلمان همواره در مسیر رفع فساد، ظلم و تبعیض در زندگی فردی، خانوادگی و اجتماعی تلاش می‌کند. البته انحرافات بسیاری دراین زمینه امروز شاهد هستیم که باید در این زمینه آگاهانه ورود کرده و مانع از گسترش آنها بشویم. از طرفی برخی‌ها می‌گویند برای ظهور کار ی از دست عوام برنیامده بلکه باید کسانی برای ظهور زمینه‌سازی کنند که در منصب قدرت و حکومت هستند که البته این تصور بسیار غلط است چرا که اگر دولت هم بخواهد این اقدام را انجام دهد، این امر نافی مسوولیت فرد نمی‌شود، ما در متون داریم «کلکم راع و کلکم مسوول عن رعیته». اگر فرض کنیم مسوولان برای انتظار بی‌تفاوت شدند یا در ذهن‌شان اینجور آمد که بعد از آمدن امام ما چطور حکومت کنیم چرا که حکومت را از ما خواهد گرفت یا شاید در ضمیر ناخودآگاه این شرایط حکمرانی را بیشتر بپسندند چرا که احیانا بهره‌مندی از نعمت‌های دنیاست، حتی در بین کسانی که در حوزه دینداری تعریف می‌شوند، چه برسد افراد معاند با اسلام؛ لذا نمی‌شود مردم تلاش برای ظهور را صرفا به دولت و حکومت واگذار کنند.
جایگاه اخلاق را درجامعه مهدوی چگونه ارزیابی می‌کنید؟
می‌دانیم که علوم انسانی و اسلامی به شاخه‌های مختلف تقسیم شده است، به طور مثال از شاخه‌های علوم اسلامی می‌توان به اخلاق، فقه، اعتقادات، کلام و... اشاره کرد. اما حقیقت اسلام چیزی جز همه مجموعه اینها نیست؛ مثلا اگر کسی عقاید اسلامی صحیح داشته باشد اما به احکام عمل نکرده واز اخلاق بهره نبرده باشد، چنین کسی اسلام واقعی را ندارد. همچنین اگر کسی اعتقادات دارد و به احکام عمل ولی از اخلاق بهره ندارد اسلامش ناقص است؛ اگر کسی می‌خواهد زندگی و اسلام کامل داشته باشد باید سه بعد عقاید، احکام و اخلاق اسلامی را با هم پیش ببرد، چه بسا توجه به برخی ابعاد و غفلت از ابعاد دیگر اسلام کاریکاتوری را برای شخص به ارمغان می‌آورد؛ به طور مثال در خانواده یک‌سری بین حقوق بین زن و شوهر است که در حوزه فقه تعریف می‌شود و یک‌سری هم اخلاقیات بین زن و شوهر است، همه کسانی که در حوزه تربیت فعالیت کرده و به مسائل خانواده اشراف دارند می‌دانند که رعایت حقوق با خصوصیاتش هرگز نمی‌تواند به سعادت یک خانوداه بینجامد بلکه باید حتما حقوق خانواده با اخلاق خانواده توام باشد. در جامعه مهدوی هم به طریق اولی این مساله هست بلکه بالاتر است؛ جامعه معیار در دو سطح تعریف می‌شود؛ یکی جامعه کف معیار و بالای معیار! جامعه کف رعایت احکام شرعی می‌کند اما جامعه بالا رعایت اخلاق را می‌کند؛ در جامه مهدوی این‌طور نیست که حقوق مردم ضایع شود بلکه نسبت به هم ایثار دارند و آنقدر با هم دوست هستند که در برخی روایات‌ها آمده به قدری رفاقت بالاست که اگر دست یکی از دوستان در جیب دوستش برود، او رضایت دارد و این جامعه، جامعه معیار است اما نه در حد کف بلکه در حد نهایت، پس جامعه مهدوی جامعه‌ای نیست که صرفا به احکام اکتفا کند بلکه باید بعد از رعایت احکام، اخلاق آن‌هم در حد بالا در آن رعایت شود و مهم‌ترین اوصاف اخلاقی مثل صداقت، وفای به عهد، کرامت، ایثار و فداکاری و احسان در جامعه مهدوی به صورت جدی دیده می‌شود و قاعدتا شخص منتظر و جامعه منتظر جامعه‌ای است که همچنان که خود را به احکام اسلامی نزدیک می‌بیند باید به اخلاق هم نزدیک کند تا به جامعه مهدوی هم نزدیک شود.
وظیفه مسوولان و مردم در قبال ترویج اخلاق در جامعه مهدوی چیست؟
هرکسی باید در جامعه به اخلاق توجه کند، مردم باید بدانند که طبق آیه قرآن «ان‌الله لایغیر ما بقومٍ حتی یغیروا ما بانفُسهم». سوره رعد، آیه١١، نسبت به جامعه مسوولیت دارند و باید اهتمام داشته باشند. تک‌تک افراد جامعه اگر به دنبال تعالی جامعه هستند باید از خود شروع کنند، ما نمی‌توانیم بگوییم از خود شروع نمی‌کنیم اما جامعه معیار و الگو می‌خواهیم، این وظیفه مردم است. مسوولان هم باید بستر ترویج اخلاق اسلامی را فراهم کنند. اگر قرار باشد که مسوولان به جای فراهم کردن بستر ترویج اخلاق اسلامی خدایی نکرده خود اهل دروغ باشند، اهل خلف وعده باشند، اینها مسلما در مسیر جامعه مهدوی قرار ندارند. امیدوار هستیم که هم مردم و هم مسوولان در تحکیم مبانی جمهوری اسلامی که همان کرامت انسانی و اخلاق‌مداری و توجه به حقوق مردم است بیش از پیش توجه کنند و با تلاش در این زمینه خود را به جامعه منتظر نزدیک کنند تا ظهور حضرت حجت با زمینه‌سازی منتظران فراهم شود.
برش
مسوولان هم باید بستر ترویج اخلاق اسلامی را فراهم کنند. اگر قرار باشد که مسوولان به جای فراهم کردن بستر ترویج اخلاق اسلامی خدای نکرده خود اهل دروغ باشند، اهل خلف وعده باشند، اینها مسلما در مسیر جامعه مهدوی قرار ندارند. امیدوار هستیم که هم مردم و هم مسوولان در تحکیم مبانی جمهوری اسلامی که همان کرامت انسانی و اخلاق‌مداری و توجه به حقوق مردم است بیش از پیش توجه کنند و با تلاش در این زمینه خود را به جامعه منتظر نزدیک کنند تا ظهور حضرت حجت با زمینه‌سازی منتظران فراهم شود
کلمات کلیدی :
نظرات بییندگان :
13 نکته در باب تدبّر در قرآن 
توصیه هایی از امام جواد (ع) 
عزاداری یا بازی قدرت و ثروت؟! 
پرونده ای متفاوت برای ولادت امام رضا(ع) 
نمازی كه راهزنی را امام الحرمين كرد 
